حرف درست دکتر زیبا کلام غلط است!

1- سایت خبری تحلیلی انتخاب بعد از اینکه شش دانگ امید به میدان آمدن هاشمی داشت و با تصمیم جنتی باطل شد؛ بدجوری رفته بود به کما و نمی دانست با برهوت بی هاشمی چکار باید بکند. تا اینکه بالاخره تصمیم گرفت که جسته گریخته به معدود اخبار و اظهارات حسن روحانی پوشش بدهد و داد. حتی یک نظر سنجی اینترنتی هم گذاشت و روحانی را با 59 در صد آرا در صدر نشاند. در سوی دیگر - جسارت می کنم - دکتر زیبا کلام هم کمی تا قسمتی - مثل همۀ کمپین بالقوۀ هاشمی رفسنجانی-  در وضعیت مشابهی بود و مردد بود در ورود به بحث مصداقی نامزدها. بالاخره اما او نیز کمی با اکراه با سایت انتخاب گره خورد - حتی می توانید بخوانید گیر افتاد - و در یک مصاحبۀ خطی و کاملاً همسو و غیر چالشی (اینجا) با این سایت مصداق مورد حمایت و توصیه اش از بین نامزد های موجود را حسن روحانی انتخاب کرد و اعلان کرد. زیبا کلام حتی به هاشمی و خاتمی هم توصیه کرد که از روحانی حمایت کنند زیرا خیر الموجودین است و آزادی خواه تر از همه. 

2- بدون اینکه به انتخاب زیبا کلام جسارتی بکنم که حق طبیعی اوست؛ و بدون اینکه آزادی خواه تر بودن نسبی حسن روحانی را بچالش بگیرم که زیاد هم پر بی ربط نیست چنین چالشی. می خواهم به نکته ای نظری بپردازم که آقای دکتر در مصاحبه اش با سایت انتخاب به آن وارد شده و چنان به ضرس قاطع و بودور که واردور از نظریه اش دفاع کرده که گویی یک واقعیت صد در صد تجربه شده و علمی و ختم کلام را می گوید. او گفته است که "دموکراسی بدون اولویت آزادی سیاسی به سایر پارامترهای جامعه و مشخصاً اقتصادی قابل دست یابی نیست. و سپس قسم مؤکد سیاسی خورده است که کسی نمی تواند حتی یک کشور رشد یافته را نشان بدهد که جز از راه اولویت دادن به آزادی های سیاسی موفق به پیشرفت شده باشد. البته نامی از این انبوه کشورهای مدل نبرده است. بخش مهم گفتۀ زیبا کلام چنین است:

من با لغات نمی‌خواهم بازی کنم. فقط یک جمله خدمتتان عرض کنم که شما یک کشور را و بیشتر هم نه به من نشان بدهید که دموکراسی در آن تحقق پیدا نکرده باشد و در عین حال از نظر رشد و توسعه اقتصادی خیلی موفق باشد. بر عکس من یک دو جین کشور به شما نشان می‌دهم که از نظر اقتصادی موفق هستند اما و در عین حال یک حداقلی از اصول و موازین دموکراسی در آنها تحقق پیدا کرده. محال ممکن است که شما بدون توسعه سیاسی، بدون درجه‌ای از دموکراسی بتوانید به رشد و شکوفایی اقتصادی برسید. بنابراین بنده معتقدم که بدون تحقق دموکراسی به هیچ رشد و توسعه اقتصادی هم نمی‌توان رسید. تجربه 8 سال گذشته بهترین گواه این مساله است. ما از زمان پیدایش نفت در ایران تا سال گذشته بیش از 1100 میلیارد دلار درآمدهای نفتی داشته‌ایم. بیش از نصف آن یعنی قریب به 600 میلیارد آن مربوط به 8 سالی است که اصولگرایان از سال 84 در قدرت بوده‌اند، یعنی در 8 سال گذشته ما به اندازه یک قرن گذشته درآمدهای نفتی داشته‌ایم. اگر شما از بنده بپرسید که پس چرا با این همه درآمدهای نفتی به جایی نرسیده‌ایم و این وضعیت اقتصادی‌مان در پایان 8 سال حاکمیت اصولگرایان است، پاسخ بنده این است که به واسطه آن که در این 8 سال از نظر دموکراسی و توسعه سیاسی پیشرفتی که می‌خواستیم نداشتیم.

3- می دانید که من چقدر زیبا کلام را دوست دارم و او را مدل تمام عیار روشنفکر در عرصۀ عمومی قبول دارم. و این را هم اضافه کنم که دغدغه مند آزادی سیاسی بودن جدی زیبا کلام هم بسیار ارزشمند و ارزش افزودۀ گران بهای اوست. اما همۀ این مقدمه دلیل نمی شود که گزارۀ انتخاب مطلق او در مورد تقدم آزادی سیاسی به رشد اقتصادی را نه تنها غلط  بدانم بلکه مطلقاً اشتباه ببینم. من با رفرنس های دانش محور و مبتنی بر نظریات بزرگان حوزه های مختلف مطلب نمی نویسم. زیرا نه بضاعتش را دارم و نه حوصله اش را و نه آن سبک مقاله نویسی برای وبلاگ را می پسندم. اما خود دکتر زیبا کلام بهتر از هر کس دیگری می داند که نظریه پردازان بنام و پر آوازۀ زیادی -  از اندیشمندان حوزه های سیاسی و اقتصادی و اجتماعی - هستند که نظری دقیقاً معکوس ایشان دارند و معتقدند که دموکراسی برای جوامعی که از رشد اقتصادی مناسب و در آمد سرانه ای حداقل نزدیک به میانگین دنیا - آن هم از تولید و کار و نه منابع خام معدنی قابل فروش مثل نفت - برخوردار نیستند نه ممکن است و نه اگر ممکن شد مفید.

4- لذا من هم به تأسی از سبک رئال خود زیبا کلام با مثال های عینی شروع می کنم. و در همین ابتدا می گویم که درست برعکس فرمایش دکتر زیبا کلام هیچ کشور دموکراتیکی را در دنیا پیدا نمی کنید که ابتدا یک دورۀ گذار منضبط از راه پیشرفت اقتصادی را تجربه نکرده باشد و از سر نگذرانده باشد. تنها کشور دموکراتیک اسمی که قبل از توسعۀ اقتصادی دموکراسی سیاسی داشته است کشور دوست مان پاکستان است که آن هم گفتن اوضاعش آدم را بیشتر متأثر می کند تا خوشحال. و الا تمام کشورهای دموکراتیک شدۀ - نسبی - دور و اطراف مان ابتدا رشد اقتصادی پایداری را بدست آورده اند و سپس به توسعۀ سیاسی گذر کرده اند. کرۀ جنوبی ژنرال پارک؛ مالزی ماهاتیر محمد، ترکیۀ ژنرال های مدافع میراث آتاتورک، سنگاپور، تایوان و ... نزدیک ترین ها بما هستند چه در پیشینه و چه در جغرافیا. و اتفاقاً تنها موردی که می تواند استثنا باشد و به تئوری دکتر زیبا کلام نزدیک بشویم کشور هند است و دموکراسی پرافتخارش. اما در همین تک نمونه هم زیبا کلام می داند که هند نیز تا دهۀ 90 میلادی قرن گذشته فقط الیگارشی خانوادۀ نهرو را تجربه کرده و حزب کنگرۀ او را. و فقط بعد از رهایی از دور باطل چسبندگی اش به اردوگاه سوسیالیسم در پایان رؤیای اتحاد شوروی توانسته رشد اقتصادی نسبی پیدا کند و دموکراسی را هم تا حدودی تجربه کند. اما از این طرف ما نمونۀ بسیار مشخص و بارزی مثل چین را داریم که بدون آزادی سیاسی اینک در راه بیرون کردن غرب از صحنۀ اول مناسبات جهانی است.

5- مضافاً به اینکه دکتر زیبا کلام بوضعیت فرهنگی و بویژه دینی جوامع عنایت نکرده است. زیرا شوربختانه جوامع اسلامی تازه بعد از رشد نسبی هم وقتی می خواهند وارد فاز آزادی های سیاسی بشوند عقب گرد می کنند و می خواهند برگردند به ماقبل مدرنیته. مثل سی سال پیش خودمان و مثل مصر امروز و ده ها مورد مشابه دیگر. این جسارت را به این دلیل مرتکب شدم که روشنفکران نباید آدرس عوضی بدهند بجوانان و چون نام آزادی هم خیلی با آب و رنگ و جذاب است آنان را بسراب رسیدن به آزادی سیاسی از جستجوی کلید دموکراسی که رشد حداقلی از اقتصاد زندگی محور است هم بازدارند. یا...هو

بعد از تحریر:
این نظریۀ دکتر زیبا کلام بیشترین طرفدار را هم در نزد روشنفکران مسلمان و با گرایشات مذهبی دارد. چون اینان شاهد هستند که کشورهای اسلامی از هیچ نظر پیشرفت نمی کنند و جزو عقب مانده ترین کشورهای جهان هستند؛ به این اندیشه بیشتر مبتلا می شوند که لابد دلیل عدم پیشرفت کشورهای اسلامی رژیم های اقتدار گرا هستند. در حالیکه بنظر می رسد که بدلیل بسته بودن فرهنگ دینی مسلمانان بویژه در حوزۀ آزادی و مشارکت زنان است که چنین شوربختی را تشدید می کند. لذا باید به این گزاره هم اندیشید که بلکه دز اقتدارگرایی بالاتری و طولانی تری لازم است برای این کشورهای مسلمان در دورۀ گذار از عقب ماندگی برشد و توسعۀ اقتصادی. و از آنجا به دموکراسی.