ابراهیم حاتمی کیا و آدرس های "نیست در جهان"اش. به بهانۀ تقدیرش از میرکریمی!

The Madonna of Port Lligat

1- تعدادشان زیاد است آن دسته از ایرانیانی که راه سوم را توصیه می کنند. به این معنا که می گویند نه این روش "رو به طالبانیسم" خامنه ای و یاران اصولگرایش درست است و پاسخ روز مشکلات فعلی ایران؛ و نه جایگزین "لیبرالیسم - سکولار" دستۀ مقابل این تفکر. اینان مصر هستند که راه درست راه سوم است. البته تا کنون هیچکدام از اینان مشخصات و مختصات کمّی شدۀ این راه سوم را نه گفته اند و نه تبیین کرده اند. و حد اکثر به نمونه ای بیرونی اشاره کرده اند که راه اردوغان در ترکیه بوده است. 

2- تا همین حدود یک ماه پیش که اردوغان به مصر رفت و آن صراحت شفاف را بکار برد در توصیۀ قانون اساسی سکولار و عرفی به مصریان دنبال ساختار جدید. من هم هنوز مطمئن نبودم که از توبرۀ شعبدۀ این سیاستمدار ترک چه قرار است بیرون بیاید در نهایت. زیرا که او بدنبال تغییر در قانون اساسی ترکیه هم بود و است. و طبیعی بود که همه ظنین باشیم که او می خواهد پایه و اساس قانون اساسی سکولار ترکیه را به قوانین شریعت تغییر دهد. و من خودم بارها از عقب گرد و پسروی ترک ها غصه خورده و بیمناک بودم.

3- اما موضع شفاف اردوغان در این مورد هر گونه نگرانی را از بین برد و معلوم شد که یا ما از ابتدا درست نفهمیده بودیم افکار او را. و یا اردوغان در طول 8 سال زمامداریش متقاعد شده است که حکومت دینی پاسخگوی هیچ نیاز دینی که نیست هیچ. بلکه دنیای مردم و سرنوشت کشور را هم بمخاطره و عقب ماندگی خواهد انداخت.

4- ابراهیم حاتمی کیا برجسته ترین هنرمند این تفکر "راه سوم" در ایران است. نگاهی به فیلم شناسی ایشان نشان می دهد که او بعد از دوفیلم آرمانگرا و اولیۀ "مهاجر" و "دیده بان" افتاد توی خط فیلم هایی که محتوای آن ها مثل خود "حکومت جمهوری اسلامی" گیج و بلاتکلیف است. همۀ قهرمانان فیلم های حاتمی کیا در یک فضای تعلیق رها و آواره و سرگردانند. تا جائیکه هیچ بیننده و منتقدی نمی تواند در پایان تماشای فیلم های حاتمی کیا بگوید که حرف گره گشا و راه نشاندار فیلم ساز چه بود. و حاتمی کیا چه توصیه و راه حلی دارد برای جامعۀ گیج و حیران ایران. او خودش حیران و سرگردان است و فیلم هایش را هم در فضای قهرمانان گیج و بلاتکلیف رها می کند.

5- البته در تعریف هنر متفاوت و فاخر درست گفته اند که: "هنر فاخر هنریست که مؤلف ذهنیت خودش را تمام وکمال حقنه نکند به مخاطب و اجازه بدهد خواننده یا بیننده ضمن مشارکت در پیش بردن قصه؛ پایان خود شخصی اش را داشته باشد در داوری نهایی". اما کار حاتمی کیا از این ورژن "پایان باز" نیست. و فیلم ساخته های حاتمی کیا با پایان بلاتکلیف است که آزار دهنده است. او هم عباس را تأیید می کند و حاج کاظم را به بهانۀ او. و هم سلحشور را بعنوان یک واقعیت مدرن می پذیرد. ولی در عین حال هر دو را تکذیب می کند. او از سنت منجر به طالبانیسم وحشت دارد و از مدرنیتۀ منجر به غرب سیاسی متنفر است. ولی غیر از این دو راه سومی نشان نمی تواند بدهد. زیرا راهی وجود ندارد. و هر آنچه گفته و ادعا می شود بیراهه است. مخلوطی از خدا و انسان شدنی نیست. چون به کشمکش دایمی می انجامد بین حرف آخر را که خواهد زد. باید انتخاب کنی آنکه حرف اخر را باید بزند. خدا یا انسان. اگر خدا را انتخاب کردی لاجرم رو به طالبانیسم رفتن قطعی است. و اگر انسان را انتخاب کردی بخواهی یا نخواهی در جادۀ لیبرالیسمی.

6- اینک اما حاتمی کیا بمناسبت دیدن فیلم "یه حبه قند" رضا میرکریمی و به بهانۀ تعریف از او عقده گشایی بی سابقه ای کرده است نسبت به اصغر فرهادی و فیلم بسیار موفق اش "جدایی نادر از سیمین". جنبه های شخصی قضیه را نه می دانم ونه مورد علاقه ام است که وارد بشوم از قبیل حسادت و رقابت و ... ولی در بستر ارتباط با جامعه و سینما؛ داوری ام این است که حاتمی کیا از خودش و با خودش در رنج است بخاطر حرف هایی که اصغر فرهادی می زند و او (ابراهیم حاتمی کیا) نمی تواند بزند؛ یا به خصلت های شخصی، یا به نوستالوژی های جنگی، یا به آرمانگرایی های پوچ و انقلابی و یا .... چون ابراحیم حاتمی کیا استعداد سینمایی برجسته ایست و اگر بخواهد فیلم "اجتماعی تعیین تکلیف شده" بسازد در رقابت سالم با اصغر فرهادی؛ این توان را دارد. با درود به او. یا...هو