اصغر فرهادی چگونه نخبه و توده را هم در غرب و هم در شرق مفتون خودش می کند؟ با افتخار و تبریک به فروشنده.

1- قبل از هر چیز تبریک می گویم به اصغر فرهادی و شهاب حسینی و ترانه خانم علیدوستی و همۀ عوامل سازندۀ فیلم نجیب "فروشنده" برای اولاً نمایش با شکوهی که روی فرش قرمز کن داشتند و ثانیاً دو جایزۀ بسیار ارزشمند بهترین فیلم نامه و بهترین بازیگر مرد که نصیب بردند و ثالثاً بخاطر استقبال خارق العاده ای که تماشگران عام فیلم از خود بروز دادند با 5 دقیقه ایستاده دست زدن - باور کنید 5 دقیقۀ تمام سالن های مملو از تماشاگران برای فرهادی و فیلمش دست می زدند و این صحنه ای کمتر تکرار شدنی در سالن های سینماست - و البته تبریک به سینمای ایران و همۀ هنرمندان مستقل و نان به هنر و فکر خویش خور! 

2 نوشتن برای فیلم فروشنده علاوه بر اهلیت هنری - که حقیر ندارم - به دیدن خود فیلم هم بستگی قطعی دارد. که هیچکدام از ما توفیق این عبادت نصیب مان نشده است. پس من در این به بهانۀ موفقیت مجدد فرهادی در معتبرترین جشنوارۀ فیلم های مستقل و فاخر؛ فقط از خط فکری فرهادی که علاوه بر کارنامۀ سینمایش خودش  نیز بارها به آن اشاره کرده است چند خطی خواهم نوشت. با این تحفظ که این فقط نظر یک مشاهده گر کم مقدار اجتماعی است و اصراری به این است و جز این نیست ندارد.

3- اصغر فرهادی که متفکری یگانه و ادیبی چیره دست هم است - و چه نازنین که او را به ادبیاتش و توانش در نوشتن و فیلمنامه اش جایزه داده اند - دغدغه ای عام دارد که عبارت است از "حالا که گذر از سنت به مدرنیته حکم آش خاله را دارد" چکار باید کرد که این گذر از سنت به مدرنیته نیکبختی فزونتری برای انسان فراهم کند. در پی این جستجوی مبارک و سمج فرهادی پاسخ را در دو وجه جهانی و جوامع مدرن از سویی و بومی و در جهان پیرامونی و البته ایران عزیز از جهت مقابل دنبال می کند و می دهد. در مورد جوامع مدرن نگاه فرهادی پست مدرنیستی است و او این پرسش را با بینندۀ غربی در میان می گذارد که "آیا این مدرنیته ای که به آن رسیده ای کمال مطلوب است". و با جهان پیرامونی این پرسش را طرح می کند که "آیا می پذیری که گذر از سنت یک ضرورت است و نه یک انتخاب تا بتوانی این گذر را طوری مدیریت کنی که هویت ملتت را هم همراه آن نابود نکنی". فرهادی به انسان غربی یادآور می شود که بلکه هرآنچه در گذشته داشتی را نابود کردن باعث این حیرانی جدیدت شده است. و به حکومت های جهان سومی و البته گل سرسبدشان جمهوری اسلامی هم این پیام را دارد که تا کی می خواهی در مقابل تغییر تغییر نکنی و آیا متوجه هستی که با عدم پذیرش تغییر داری نه تنها سنت را بلکه هویت یک ملت - بخش مهمی از آن در سنت است - را نابود می کنی. پس مخاطب فرهادی در غرب جوامع مدنی است و در شرق حکومت های الیگارشیک و استبداد های مونارشیک. او انسان غربی را به نوستالوژی دچار می کند و انسان شرقی را به حسرت و البته هر دو را بفکر کردن هم دعوت می کند.

4- علت اصلی موفقیت فیلم های فرهادی در گیشۀ سینماهای غربی و شرقی هم همین نوع نگاه تیز و مؤثر اوست. فرهادی که سینما گری قصه گوست دغدغۀ اصلی اش هم طبقۀ متوسط در دو طرف سنت و مدرنیته است. بعبارت رساتر فرهادی با زبان سنت با جوامع غربی حرف می زند و همزمان با زبان مدرن با جوامع شرقی؛ و هر دو را به کمی آهسته تر در غرب و کمی تندتر در شرق فرامی خواند. و به این ترتیب او این افتخار را نصیب می برد که هم هنرمندان و روشنفکران را به تحسین وادارد و هم مردم عادی را به هیجان بیاورد. من هم با کسانی که فرهادی را با آلفرد هیچکاک کبیر و فقید ماننده می دانند همدل و همرأیم و معتقدم که اصغر فرهادی بیشتر از هر سینماگری در جهان به هیچکاک هنرمند شباهت دارد. البته که ژانرهای سینمایی این دو و همینطور دغدغه هایشان اختصاصی خودشان بود و است. اما چه از جهت نزدیکی به سینمای کلاسیک و چه از جنبه های پیچیدگی مفاهیم مطرح شده در فیلم هایشان شباهتی نشان دادنی دارند. طرفه اینکه اصغر فرهادی هم مثل هیچکاک قصه هایش را با نوعی معمای ناگشوده تا انتهای فیلم پیش می برد. این برتری فرهادی که هنرمندی از سینمای بدنه ولی در اوج هنری بودن هم  است غیرقابل چشم پوشی است و او قطعاً سینماگری مؤلف است که مردم عادی را بیش از هر هنرمندی از نوع خودش تحت تأثیر قرار می دهد.

5- در مورد فیلم گذشتۀ فرهادی هم اعتقاد دارم که برخی لغزش های لاجرم باعث کمتر دیده شدنش شد از سوی مخاطبان عادی. این لغزش ها یکی از هیجانی بود که لاجرم فرهادی هم بعد از جایزۀ اسکار نمی توانست از آن دور باشد و دیگری اینکه بخاطر همین هیجان، فرهادی هرچه گذشته اش را جلو می برد نوعی هنری سازی هم با او رشد می کرد تا جائیکه در نیمۀ دوم فیلم گذشته بنوعی امپرسیونیسم سینمایی گرایش پیدا می کند و چنان مفاهیم انباشته در ذهنش را آوار فیلم می کند که ناچار به نقطه گذاری های سمبولیک منتهی می شود و تماشاگر زیر چنین آواری از مفاهیم سنگین بیچاره شده و چون نمی تواند و فرصت نمی کند همۀ گره های مفهومی فیلم را باز کند، می رنجد و لذت مکاشفه اش مخدوش شده و فیلم را رها می کند. بهترین کاری که فرهادی کرد همین ساختن فروشنده قبل از پروژۀ فیلم اسپانیایی اش بود. و فرهادی با بازگشت بخاک ایرانی که مغزش با آن مزه گرفته است دوباره خودش شده و همین خود بودنش بوده که آن همذات پنداری عجیب تماشگران کن را باعث شده است و دو جایزۀ همزمان فستیوالی به اعتبار کن را برده است. البته حتماً فرهادی در پروژۀ اسپانیا موفق خواهد شد زیرا دیگر کاملاً در فضای شهرت و تکریم و جایزه رشد یافته و کمترین لغزش هیجانی را پشت سر گذاشته. و قابل کتمان نیست که فرهنگ اسپانیا خیلی نزدیک تر از فضای فرانسه است برای فیلمساز مؤلف ایرانی. با درود به او و هنر او و سایر هنرمندان که یکی از بال های قطعی و نهایی ایران در گذر از وضع گیرافتاده است. بال دیگر زنان کشورم هستند. یا...هو