درسی بسیار مهم از مدرسۀ روشنفکری صادق زیبا کلام! در نامه اش به لاریجانی.

1- خیلی پز داده ام قبلاً که من در هنگام خدمت در ارتش - بویژه تا سال 59 که رده های مختلف فرماندهی پرسنل فرهنگی نیروی هوایی مثل هنرجویان همافری و دانشجویان خلبانی را داشته ام - خیلی محبوب بوده ام. و حالا فاش می کنم که یکی از دلایل محبوبیتم این بود که من در عین غرور خیلی زیاد شخصی که داشتم اما غرور و شأنم را در مقابل احقاق حق دیگری زیر پا می گذاشتم. به این معنا که اگر پرسنلی از زیر دستانم دچار مشکل اداری و غیره می شد برای گرفتن حق او و راه انداختن مشکل او از پی گیری سمج گرفته تا خواهش و تمنا از رده هایی که چه بلحاظ درجه و چه بسبب شأن سازمانی از من پایین تر بودند دریغ نمی کردم. تا جائیکه علاوه بر احقاق حقوق پرسنل زیر دست خودم بسیاری از پرسنل واحد های دیگر هم که از نظر سازمانی کمترین مسئولیتی در مورد آنان نداشتم بمن مراجعه می کردند تا نسبت به حل مشکل شان اقدام کنم و می کردم. این از تجربۀ خودم.

2- یکی از صفات برجستۀ صادق زیبا کلام - بسیاری عیب برجسته می دانند - این است که برای وجهۀ روشنفکری خودش که مربوط به جامعه و دیگران است کمترین شأنی بغیر از اصلاح جامعه و آگاهی رسانی قائل نیست. به این معنا که در هنگام انجام وظایف روشنفکری و روشنگری خودش را بدون قید و شرط در اختیار جامعه اش قرار می دهد. بدون اینکه از ایدئولوژی ضرغامی بپرسد به تلویزیون می رود و با هر کسی که روبرویش می نشیند بحث می کند. یا هر آدم درجه یک و دو و سه و ... که از او درخواست مناظره بکند اگر فرصت داشته باشد جواب مثبت می دهد و هر نشریه ای با هر هدفی از او نوشته و مصاحبه بخواهد می نویسد و می دهد. و برایش فرقی نمی کند که این تلویزیون ملی است یا میلی. یا این مناظره کننده دکتر بشیریه نازنین  و آیت الله فلانی نامدار است یا ترقی مؤتلفه و سلیمی نمین و ... در حالیکه بسیاری از روشنفکران و مدعیان روشنفکری در هنگام مواجهه با چنین دعوت ها یا حضورهایی شرط و شروط ها می گذارند و ادعای هم شأن و هم مقام می کنند.

3- این دو بند را گفتم تا این خبر را اعلام کنم که زیبا کلام پیرو مقاله ای که راجع به مه آفرید خسروی نوشت و باعث بحث و فحص های مبارک بسیاری شد؛ امروز نیز مستند بهمان مطالبی که در مقاله اش هم گفته است نامه ای نوشته به آملی لاریجانی و از او در خواست تجدید محاکمۀ امیر خسروی را کرده است (اینجا). منظورم از گفتن این مطلب ورود به اصل تقاضا نیست که خودش جای تحلیل و تجلیل بسیار دارد بعنوان حس مسئولیت روشنفکر عرصۀ عمومی. بلکه منظورم به نحوۀ پایان نامۀ زیبا کلام است که چنین نوشته: "جسارتم را به بزرگواری و سعۀ صدرتان عفو بفرمائید. و الامرو الیکم. ایام بکام باد. صادق زیبا کلام."

4- زیبا کلام در این جملۀ پایانی نه تنها ادبیات مدرن و  لیبرال خودش را کنار می گذارد و بزبان سنتی و فقهی جمله اش را می نویسد بلکه شأن خودش را هم می شکند و آملی لاریجانی را در مرتبه ای بسیار فرادست و مهمتر از خودش می نشاند و خودش را در جایگاه  جسور - صفت منفی در اینجا - و لاریجانی را بزرگوار و عفو کننده - صفت اغراقی مثبت - قرار می دهد. نه اینکه زیبا کلام شأنی ندارد یا شأن روشنفکری خودش را نمی شناسد. و نه اینکه زیبا کلام از ترقی و سلیمی نمین و ..  آملی لاریجانی شناخت ندارد و انتظار واکنش ها و حرف ها و اعمال و رفتار غیر ایدئولوژیک و سرگردان و بیهوده  را ندارد که چونان بی مهابا خودش را با هر خس و خاشکی هم در ترازو می گذارد. بلکه زیبا کلام شأن روشنفکریش را هم مرهون جامعه اش و هم در خدمت جامعه اش می داند و می شناسد. و از هزینه کردن این شأن در جهت کسب خیر عمومی نه تنها ابایی نمی کند و غمزه ای نمی آید بلکه خودش را در دل حادثه تعریف می کند و پیشتاز جامعه اش به هزار و یک زبان و حیله و کرنش هم شده حرف صحیح را بعرصۀ عمومی می آورد.

5- این موضوع یکی از بزرگترین مشکلات جامعۀ روشنفکری ایران از بدو تولد تا کنون بوده است و تا روزی که با درس گرفتن از رفتارهای زیبا کلام های نوعی اصلاح نشود نه گمانم که جامعۀ ما به فلاح و رستگاری برسد. اغلب مدعیان روشنفکری ما خودشان را مهمتر از جامعه شان می دانند. و در موقعیت مشابه زیبا کلام ابتدا دنبال اصل و نسب و شأن و مقام و سواد و دانش رقیب می گردند تا در ثانی و اگر رقیب بزعم انان درخور آنان بود مرحمت کنند و دو کلمه حرف بزنند یا مناظره و مباحثه بکنند و یا نامه بنویسند و از این قبیل. بعبارت دیگر اینان کمترین اصالتی برای مخاطب عام و خیر عمومی ندارند و گمان می کنند که مناظره با دیگری یک بازی برد و باخت است بین او و دیگری و نامه نوشتن به یک مقام حکومتی فقط هنگامی موضوعیت دارد که با واکنش مثبت وتأثیر در تصمیمات آن مقام مقارن و همراه باشد. در حالیکه کار روشنفکر روشنگری برای جامعه اش است در هر فرصت و موقعیتی که پیدا می کند. و در این راه هیچ ترمزی شخصی اعم از تشخص و تفرعن و برتری جویی و ... نباید مانع باشد. یا...هو