روحانی پیروز و غمگین؛ خامنه ای شکست خورده و خشمگین؛ هاشمی سرخوش و خروسخوان؛ بیچاره ظریف!

 نامۀ مهدی کروبی در حد اثرگذاری به فضای سیاسی جامعه و تازه کردن اتفاقات سال های 88 و 89 نامۀ خوبی است و دستش درد نکند. اما نه در اندازه های استقبالی که از آن شد و آنرا نامه ای خیلی مهم و تاریخی و از این قبیل تعبیرات تبلیغاتی معرفی کردند. این نامه دو فراز مهم دارد که یکی مثبت است و دیگری منفی. مثبت آنجایی است که کروبی از لفظ "حاکم مستبد" استفاده می کند و بدون اعوجاج و ابهام و ایهام آیت الله خامنه ای را هم مسئول وقایع چند سال اخیر کشور می نمایاند و هم به او صفت مستبد می دهد که تا کنون در ادبیات بخش منتقد الیگارشی به این وضوح و با ضمیر مفرد مطرح نشده بود. معمولاً در داخل ایران هنگام طرح انتقاد از حاکمیت بجای حاکم استفاده می شد و می شود و طیفی از الیگارشی و سواره نظام و پیاده نظام آنان را هدف می گرفت و می گیرد. اما نکتۀ منفی نامۀ کروبی آنجایی است که او رسماً موضوع تقلب در انتخابات 88 را از ادعای خودش خارج می کند و تقلب در انتخابات را به چهار سال جلوتر از 88 یعنی سال 84 می برد و در ارتباط با سال 88 موضوع مهندسی انتخابات قبل از رأی گیری و سرکوب و کشتار بعد از اعتراضات را مرکز توجه و مدعای اصلی اش قرار می دهد. لذا چون نامۀ کروبی را نه چندان مؤثر می دانم در چالش های بسیار سنگین تر ایدئولوژیک بین هاشمی و روحانی با خامنه ای - و البته بخاطر وقایع زیادی که در یکماه و نیم تعطیلی وبلاگ بوقوع پیوسته - نگاهی آشفته می اندازم به مهمترین فرازها و امیدوارم که شروعی باشد برای روان تر شدن در روزها و هفته های آینده که تلنبار مسایل مانع از تدقیق موضوعات نشود.


1- همانطور که در تبریک نوروز هم گفتم امسال مردم ایران نوروز شادتر و با روحیه تری را سپری کردند و بویژه طبقات شهری و مدرن از غرور احیاء شده شان از نتیجۀ انتخابات تهران دمی بخمره زدند و ساز و تنبوری به خیابان ها آوردند و بعد از سال های سخت 88 به بعد حضورشان در عرصۀ عمومی را جشن گرفتند و بگو بخندی کردند. اما هرچقدر نوروز امسال برای مردم نوعی تنفس آسوده تر بود در بخش حاکمیت و مناسبات حکومتی درگیری شدید بود و نه گمانم آب خوشی از گلوی هیچ سیاستمدار دانه درشتی پایین رفته باشد. خامنه ای که عصبی ترین بازندۀ سال 94 بود از همان تعیین نام برای سال جدید بیچارگی و ضعفش را نمایان کرد و با تندترین موضعگیری مستتقیم بسمت روحانی در سخنرانی مشهد نشان داد که چه آدم پست و حقیری است و نمی خواهد از شعار "نه خود خورم نه کس دهم گَنده کنم به سگ دهم"ش دست بردارد. زیرا او بهتر از هر کسی می داند که آن ممه را لولو برده و دیگر پس نخواهد آورد و استراتژی ضد امریکایی او با تخریب دست آوردهای هسته ای و امضای برجام مطلقاً - با تأکید بر مطلقاً - شکست خورده و دیگر قابل ترمیم نیست. خامنه ای که از روی بیچارگی تن به مصالحه با غرب داد ابتدا که گرم ضربۀ کاری بود درست برآورد نکرده بود که امضای برجام همۀ قدرت تخریب او را بباد داده و او دیگر با هیچ ابزاری قدرت تهدید جهان را نخواهد داشت و لاجرم دیر یا زود باید فنا شدن رؤیای امپراطوری فناتیک ضد امپریالیستی خودش را که به بهای 26 سال عقب ماندگی بازهم بیشتر ایران مهیا کرده بود را بپذیرد.

2- حسن روحانی اما در نقطۀ مقابل خامنه ای از رها شدن کشور در بلاتکلیفی ناشی از نداشتن استراتژی عید خوبی نداشت. درست است که روحانی سمبل ناخشنودیش را از کمبود آب و بی رونقی سفره های ایرانیان و نارنج پلاسیده در تنگ خالی انتخاب هوشمندانه و با سلیقه ای کرده بود. اما چه کس است که نداند همۀ هم وغم روحانی چه قبل از برجام و چه پس از برجام استراتژی کشور در سیاست خارجی است و بدرستی باور دارد که جز با تغییر استراتژی از شعار علیه جهان به شعور له جهان بقیۀ اقدامات گره گشا و راه گشا نخواهد بود. و اگر خامنه ای همچنان هنرخودش را در درشتگویی به ضغیر و کبیر و دوست و دشمن و همسایه و همخانه مصر باشد آب از آب تکان نخواهد خورد و زندگی در سرزمین پارس نخواهد شکفت. بنظرم می رسد حسن روحانی استراتژی درستی انتخاب کرده در مقابل خامنه ای که عبارت باشد از "حداکثر نرمش و احترام در علن و حداکثر سخت گیری و جدیت در خفا". به این معنا که خامنه ای را بجهت جایگاه مهمش محترم می دارد و کمترین تعرضی به او نمی کند و حتی اردهای ناشتایش را هم تحمل و تأیید می کند اما عملاً جز به راه آشتی با جهان و غرب باور ندارد. و همۀ زورش را می زند که بلکه خامنه ای را از لجبازی بیثمر بازدارد.

3- هاشمی رفسنجانی اما تنها کسی بود که کبکش خروس می خواند در عید 95 و حالا که با استقبال رأی محکم و بالایی جایگاه مردمی اش را تثبیت کرده است؛ باکی ندارد از اینکه هم توئیت کند عصر مذاکره است و نه عصر موشک؛ و هم توئیتش را تکذیب کند در تقابل با خامنه ای. چون او با حمایت از خامنه ای بیشتر او را تحقیر می کند تا اگر به تقابل علنی با او دست بزند. یادمان نرود که خامنه ای طلبۀ ژیگول گرسنه و بسیار بسیار فقیری بود که تحت لیسانس دارایی ها و پولهای هاشمی رشد کرده و با حمایت او رهبر شده است. هاشمی که خودش را حافظ اصلی میراث خمینی در قالب جمهوری اسلامی می داند خوب متوجه است که هرگونه تقابل علنی و رودر رویش با خامنه ای کل قدرت الیگارشی روحانیت و میراث خمینی را دچار آسیب جدی خواهد کرد و موضوع فقط به خراب شدن خامنه ای محدود نخواهد ماند.

4- و خامنه ای از این نقطه ضعف هاشمی و روحانی است که سوء استفاده می کند و بجای همراهی و همدلی با آنان تلاش مستمری می کند تا قدرت شریعت متحجر را تداوم بدهد تا از راه فریب مراجع و محرومان معتقد و منتظر آخرت سیاست محبوب ضدامپریالیستی خودش را موجه جلوه بدهد. او می داند که هاشمی و روحانی نه می خواهند و نه می توانند از او عبور کنند. زیرا عبور از او - بدلیل قرابت فکری با اسلام متحجر تاریخی و سنت حوزۀ قم - عبور از اسلام معنا خواهد شد و کل تشکیلات روحانیت سنتی چنین مجوزی را نخواهند داد. البته روحانی توانسته تا حدود بسیار خوبی بزرگان و مراجع حوزۀ علمیۀ قم را از پشتیبانی سیاسی از خامنه ای منصرف یا اسکات کند تا جائیکه بعد از برجام بندرت دیده شده که حتی مراجع سیاسیتر و پشتیبانان سفت و سخت خامنه ای در سال های گذشته اظهار نظر حمایتی تندی کرده باشند بنفع او.

5- از منظر سیاسی می توان هم خوشحال بود و هم ناراحت. خوشحال بود از اینکه توازن قوای عرفی با قوای شرعی بنوعی بالانس رسیده اند برای اولین بار که هیچکدام قدرت "پیش بردن استراتژی خودشان - یعنی آشتی با غرب برای عرفی گرایان و ضدیت با غرب برای شرعی گرایان - را ندارند و کشور از نظر استراتژی حکومتی به بن بست و قفل شدگی دچار شده است و این را مقدمه ای گرفت برای آینده ای که بالاخره مقاومت شرع شکسته شود و راه برای عرفی تر کردن سیاست باز شود. اما باید هم شدیداً ناراحت و نگران بود که تداوم این خلاء استراتژی حکومتی - که از زمان ظهور داعش در موصل شروع شده و با روی کارآمدن ملک سلمان در عربستان قدرت عربی - سنی بیشتری هم گرفته و با امضای برجام بطور مطلق شکست خورده - ایران را مصداق آش نخورده و دهان سوخته کند و نه تنها برجام قاتق نانش نشود که قاتل جانش هم بشود. به این معنا که همۀ کشورها اعم از بزرگ و کوچک در حال جایابی و تثبیت قدرت و موقعیت خودشان هستند و این تنها ایران است که مشغول جنگ های داخلی است و معلوم نیست که برای آیندۀ کشور چه نقشه و راهی را انتخاب خواهد کرد. مهمترین بازیگران همسایۀ ایران یعنی ترکیه و عربستان بشدت فعال هستند که سیاست هایشان را برای بعد از اوباما بازطراحی و آماده کنند: اردوغان بعد از آن اشتباه وحشتناکش در چهار پنج سال پیش که سیاست گرایش به شرق و آسیا و کشورهای مسلمان را جایگزین سیاست سنتی ترکیه در نگاه به غرب و اروپا کرده بود بسرعت در حال بازگشت از سیاست شکست خورده اش است و می خواهد قبل از هرنوع تغییری در امریکا خودش را در آغوش غرب بازیابی و بازتعریف کند. ملک سلمان اما سرخوش از موفقیت نسبی سیاست های تهاجمی ضد ایرانی و ضد شیعی اش برهمان مسیر ادامه می دهد و منتظر پایان کابوس اوباما در امریکاست که بتواند مجدداً خودش را و اعراب سنی عمده را در اردوگاه امریکای خشن تر و مصمم تر ببیند.

6- اما بغیر از این درگیری شدید در رأس حکومت که هم نعمت است و هم نقمت - اگر زود به نتیجه برسد نعمت است و اگر تا رفتن اوباما تداوم پیدا کند بلاتکلیفی استراتژیک نقمت و نکبت بزرگی خواهد شد - سه موضوع مهم دیگر است که - شدیداً مورد علاقه و تشخیص خودم بود و تغییرات را در آنجاها جستجو می کنم - تیتروار اشاره می کنم تا بعد:

الف- مهمترین این سه گانه لغو سفر روحانی به اتریش بود که در آخرین لحظات اعلام شد و بنظرم کمترین ارتباطی با امنیت در اتریش و تظاهرات اپوزیسیون (مجاهدین خلق) نداشت و هرچه بود و هست به اختلاف نظر روحانی و خامنه ای در تعیین استراتژی کشور برمی گردد و روحانی حاضر نشده به سفری برود و تعهداتی بدهد که اجرایش با مقاومت و خرابکاری های عمدی خامنه ای و دستگاه های تحت مالکیت و قیمویتش مثل سپاه مواجه بشود. اینکه گفته شده ایمنی هواپیمای حامل روحانی و تیم همراه در خطر بوده از سوی سپاه یا احتمال توطئه ای در داخل می رفت در غیاب روحانی تا نتواند برگردد هم دور از سیاست جهان سومی ها نیست اما من شخصاً بعید می دانم که خامنه ای حاضر به اقدام رادیکالی بشود برای از کار انداختن پیشروی روحانی.

ب- موضع دوم مربوط است به اعزام نیروهای ارتش به سوریه که نشانه ای قطعی از بروز شکاف هایی در سپاه پاسداران است و خامنه ای مجبور شده بجای استفاده از نیروی ایدئولوژیک و چون و چرا کن و سهم خواه و ان قلت کن به نیروی "بنابدستور" متوسل شود. زیرا سپاه نیرویی است که پاداشش را در کوله پشتی اش حمل می کند تا مأموریت را انجام بدهد. اما ارتش قبل از پاداش مأموریت را انجام می دهد و زوری هم ندارد برای درخواست پاداش های نسیه.

پ- موضوع دوم از این جهت هم حائز اهمیت است که در روزهای بعد از عید سردار سلیمانی خودش را با هیبتی تازه رسانه ای کرد. یکی در جایی که عکسی از او منتشر شد در هواپیما که او را در حال مطالعۀ یکی از رمان های گابو - مارسیا گابریل مارکز فقید - نشان می داد و دوم در آنجائیکه با تبلیغات نسبتاً پرحجمی سلیمانی را رفیق نزدیک و همفکر علی لاریجانی معرفی می کرد و چه شکی وجود دارد که علی لاریجانی پس از برجام نیرویی معتدل و مترقی شناخته می شود نسبت به شریعت گرایان دگم.

7- هرکدام از موضوعاتی که تیتر کردم ابعاد مختلفی دارد برای رفتن بعمق و تأثیراتی که بزودی بیشتر معلوم خواهد شد. اما جای درنگ بیشتر در این اولین نوشته نیست و محتمل در مطالب آینده و به تناسب بهرکدام از این تیترها برخواهم گشت و نشانه های اثر گذاریش را نشان خواهم داد. نکته ای که بشدت نگران گننده است همان بدون استراتژی ماندن کشور است و روحانی همانطور که خودش هم گفت و می داند فرصت بسیار محدودی دارد  برای به سرانجام رساندن دست آوردهای برجام. زیرا روحانی باید بتواند از 6 ماه باقیماندۀ ریاست اوباما بر کاخ سفید استفاده بکند و روابط ایران با سرمایه های جهانی را هم بثمر برساند و هم طوری اعتماد سازی کند که جانشین اوباما - چه هیلاری باشد یا هر محافظه کاردیگری قطعاً بسیار سختگیر و شکاکتر خواهند بود - نتواند عملکرد ایران را بهانه ای برای بازگشت مجددبه مشت آهنین قرار بدهد.

و یک بعد از تحریری هم بنویسم بخاطر بیچارگی ظریف که در تیتر آمد و در متن غیبش زد: جواد ظریف بعنوان وزیر امور خارجه مهمترین عضو کابینه است از جهت استحصال تاکتیک از استراتژی حکومت و تبیین و تشریح و دادن تعهد و اخذ تعهد و پاسخ به سؤالات و ترسیم چشم اندازها و انواع و اقسام روابط تاکتیکی و دیپلماتیکی کشور با دیگر کشورهای جهان. هنگامی که استراتژی کشور معلق و نامعلوم باشد وزیر خارجه بمعنای اتم کلمه آدم بیچاره و هرزه گرد و ولگردی می شود که توانایی کمترین تحرکی در حوزۀ کاری خودش و روابط با شرکا را نخواهد داشت. و سفرهایش و ملاقات هایش و مذاکراتش همه در دور باطل بگو بخند و "ببینیم چه می شود" خلاصه خواهد بود. و این بدترین نوع شکنجه برای یک وزیر امور خارجه است که نمی داند با زبان خامنه ای حرف بزند یا با زبان روحانی و مهمتر اینکه زبان خامنه ای را با چه زبانی به زبان عقلانی ترجمه کند که طرف مقابل هم حداقل مقداری از آن را بفهمد! طفلک ظریف. یا...هو