 |
| عاشورای حسین بر متدینان کشورم تسلیت باد. |
الف- یک بانوی عزیز عربستانی توئیت خوشحالی کرده بود که طنزی هم داشت با عنوان ضمنی"ما آخرین کشور کرۀ زمین در اخذ حق رانندگی زنان شدیم". این توئیت به نکتۀ درستی اشاره کرده است. اما به انقلابی بودن این گذر عربستان از خط پایان مسابقۀ زن ستیزی اسلامی عنایت نداشته است. زیرا حالا دیگر بطور رسمی و تاریخی ماراتون "آیا زنان هم انسان هستند" در بین مسلمانان بپایان رسیده و بساط داوری از روی شکل آلت تناسلی برای همیشه برچیده شده است. درست است که عربستان آخرین ملت از خط پایان گذشتۀ مسابقۀ مدرنیزاسیون شد. اما "گذشتن از خط پایان برای یک افلیج تاریخی پیروزی نفر اول را نداشته باشد؛ چیزی هم از برنده شدن کم ندارد". زیرا باید موانع و وزنه ها و سنگینی ها و جثۀ دونده را هم در جایگاه بدست آورده اش بحساب بیاوریم:
1- ملت عربستان بطور مطلق مسلمان هستند. و اسلام معاصر از جنبۀ نوع نگاه به زنان بسته ترین و متعصب ترین و ستیزه جو ترین در میان همۀ ادیان تاریخ معاصر - بعد از مدرنیته - است.
2- عربستان سرزمین وحی و زادگاه پیامبر اسلام است و یکی از بزرگترین مناسک مسلمانان (حج) هم در آن برگزار می شود. لذا هم بلحاظ تاریخی و هم بجهت مذهب بنیادگرای وهابیت دارای عرف منطبق بر شرع است و برعکس همۀ کشورهای دیگر اسلامی که عرفشان مخلوطی از عناصر ملی و باستانی بعلاوۀ مؤلفه هایی از شریعت اسلام است با همۀ دیگران فرق بنیادی و عمده داشته و هنوز هم دارد.
3- عربستان سیستم سیاسی پادشاهی موروثی دارد و این قبیل سیستم ها معمولاً بسیار محافظه کار و سخت تغییر پذیر هستند. درست است که در عربستان سلطان و مفتی یکی نیستند - مثل جمهوری اسلامی - و پادشاه حق اعمال برخی نظرات اصلاح دینی منطبق بر زمانه را دارد. اما بدلیل عرف منطبق بر شریعت مفتی ها قدرت زیادی دارند و پادشاهان را تحت تأثیر هژمون بنیادگرای توده ها سخت کنترل می کنند.
ب- سه عنصری که در بالا تیتروار اشاره کردم که می تواند عناصر دیگری را هم شامل شود؛ خودشان چنان وزنه های سنگینی بودند - هنوز هم خواهند بود - که هر ملتی غیر از عربستان را هم از ورود به پیست مسابقۀ مدرنیزاسیون بازمی داشت تا چه رسد که هم شرکت کند و هم نهایتاً از خط پایان مارتون تغییر خواهی عبور کند حتی بعنوان آخرین دونده. که عربستان چنین کرد و حالا یک برهۀ سخت از تاریخش را بپایان رسانده است. واقعیت امر این است که عربستان می توانست و باید در دهه های 80 یا 90 قرن بیستم میلادی مسابقۀ شروع مدرنیزاسیون را طی می کرد و داشت هم به آخر خط می رسید در الگوبرداری از ایران و ترکیه و مصر و مدرنیزاسیون جامعه اش. اما وقوع انقلاب اسلامی در ایران و مطرح شدن هویت طلبی اسلامی در "بازگشت بخویشتن" ترمز مدرنیزاسیون در منطقه را کشید و بدیهی بود که عربستان بیشترین ترس و بیشترین تأثیر را گرفته باشد در متوقف کردن تغییرات اجتماعی. چه پادشاهان روز عربستان با این واقعیت روبرو شدند که نه تنها ایران بعنوان پیشتاز مدرنیزاسیون از بالا به انقلابی واپسگرا دچار شد بلکه حتی ترکیۀ سکولار و نیمه دموکراتیک هم بازگشتی معکوس به عصر "مذهب بجای ملیت" رجعت کرد و بدیهی بود که وقتی الگوهای عربستان برای مدرن کردن جامعه فروپاشیده بودند عربستان نیز پروژۀ مشابه خودش را در همان ابتدای رشد جنینی متوقف کند که کرد.
پ- اما وقتی به قرن بیست و یکم رسیدیم کم کم معلوم شد که سرنوشت محتوم بشر رفتن بسوی مدرنیته و لیبرالیسم است و پادشاهان عربستان هم به این موضوع وقوف یافتند. اما دو عنصر کلیدی سد راه حکام عربستان در شروع مجدد مدرنیزاسیون فرهنگی شد. عنصر اول همان بود که اشاره کردم و هنوز هم ایران و هم ترکیه و هم سایر کشورهای مسلمان در جادۀ "بازگشت بخویشتن" بودند و عنصر دین و مذهب وجه غالب در سیاست های آنان را داشت. اما عنصر دوم به این برمی گشت که عربستان دچار عدم ثبات مدیریتی شده بود و فرزندان بلافصل ملک سعود بهرم های سنی بالای 70 و 80 سال رسیده بودند و قدرت ریسک شروع تغییرات را از دست داده بودند. نه فقط به این دلیل که چون پیر بودند محافظه کارتر شده بودند. بلکه به این دلیل مهم که تداوم هرنوع پروژۀ مدرن سازی تضمین کافی نداشت. شاهی که می خواست تغییرات را شروع کند با مواجه شدن با این حقیقت که در عرض چند سال کوتاه مدت خواهد مرد و جایش را به پادشاهی فرسوده تر خواهد داد پاپس می کشید و از اقدام رادیکال خودداری می کرد. البته دنبال کردن شکست شیعه از طریق تجهیز متقابل سنیان به اسلام سیاسی هم بی تأثیر در غفلت از مدرنیزاسیون نبود.
ت- حالا اما همۀ موانع ریز و درشت یا از بین رفته اند؛ یا شکست خورده اند و یا در حال هزیمت نهایی هستند. بشرح زیر:
1- بدون دست آوردهای سخت افزاری مدرنیته تداوم زیست و زندگی محال قطعی است. لذا یا باید مدرنیته را شرعی کرد و یا شریعت را مدرن. گفتم که عربستان عرفش همان شرعش است و جدایی دین از سیاست بسادگی دیگر ممالک ممکن نیست.
2- شرعی کردن مدرنیته در مذهب شیعه منجر به پیدایش جمهوری اسلامی شده است و شرعی کردن مدرنیته در مذاهب سنی - با هدف مقابله با جمهوری اسلامی در قالب جنگ مذهب علیه مذهب - به بروز فاجعۀ القاعده و الشباب و داعش منجر شده و شکست خورده است.
3- بروز و ظهور داعش و القاعده منتج به این نتیجۀ مبارک شده است که اسلام بمثابه ایدئولوژی شکست بخورد و توده های وحشت زدۀ مسلمان بیشتری از شریعت گرایان را به عرفی گرایان و متساهلان دینی سوق داده ومبدل کند. تا جائیکه شعار "متشرعم اما مدرنم هم هستم" را به پائین ترین سطح باور و آرزوهای متوهمان هویت طلب مذهبی در بین هم نخبگان و هم تودگان رسانده است. و اینک "مدرنم اما متدین هم هستم" وجه غالب تفکر مسلمانان متشرع را تشکیل داده است.
4- ملک سلمان کبیر مشکل عدم ثبات در رأس مدیریت عربستان را هم حل کرده است و با انتقال ولیعهدی به محمد پسر سی و چند ساله اش مطمئن از تداوم پروژۀ مدرنیزاسیون از بالای کشورش بدست یک جوان جاه طلب و کارآمد شده است.
5- وسایل ارتباط جمعی همه گیر و پیشرفته در کنار همان وحشتی که بنیادگرایی داعش و القاعده ایجاد کرده پذیرش تغییرات بسمت مدرن کردن شریعت - بجای شرعی کردن مدرنیته - را از هر زمان دیگری راحت تر و با مقاومت کمتری روبرو کرده است.
6- اگر استراتژی شکست خوردۀ "مذهب علیه مذهب" حتی رادیکال ترین طبقات مدرن دشمن (ایران و جمهوری اسلامی) را علیه عربستان بسیج می کرد اینک پروژۀ مدرنیزاسیون نه تنها دشمنی توده های ایران را کم خواهد کرد بلکه بشدت مورد استقبال ایرانیان مخالف جمهوری اسلامی هم قرار خواهد گرفت.
7- حیثیت جهانی جدیدی به عربستان خواهد داد و مشروعیت رفتارهای سیاسی عربستان را خواهد افزود. تا جائیکه بزرگترین سلاح تبلیغاتی دشمن را که همانا مربوط به محدودیت آزادی های اجتماعی - در رأس همه حقوق زنان - در عربستان است را از او خواهد گرفت. درست است که جمهوری اسلامی قطعاً حتی یک دست آورد مؤثر در حوزۀ حقوق زنان را نداشته است. اما توانسته با سوء استفاده از میراث آزادیهای اجتماعی باقی مانده از دوران پهلوی - که برخی مثل تحصیل زنان و رانندگی و موسیقی و سینما و ... به امضای ناگزیر خمینی رسید و توانست از دست متحجر خامنه ای و پیروپاتال های قم نجات یافته و افتان و خیزان تداوم یابد - تفکر خودش را مدرن تر از عربستانی ها جار بزند و دنیا را بفریبد. بعبارت دیگر حالا دیگر نه ظریف و نه زمخت نخواهند توانست - با علم بر ضد زن بودن دو آتشۀ مذهب شیعه - پز بدهند که جمهوری اسلامی زنان را و جوانان را و مدرنیته را بیشتر از عربستان ساری و جاری کرده است. البته که دروغ است و قطعاً خامنه ای و مراجع قم شدیدتر از سلطان ها و حتی مفتیان عربستان ضد زن و فرهنگ مدرن هستند.
8- طولانی شد و اگر ادامه بدهم ممکن است سال دیگر این موقع تمام شود و شما شاکی شوید برای فاصلۀ یکساله بین دوپست. پس سخن آخر را که پرسش اصلی شما هم است می نویسم. و آن این است که همۀ اینهایی که گفتم برای ایران چه فایده ای خواهد داشت: بضرس قاطع می گویم که تحول اخیر در عربستان یک نقطۀ عطف تاریخی در چرخش همۀ جوامع مسلمان بسمت مدرنیته خواهد بود و مطمئنم که تاریخ اسلام به قبل و بعد از این تصمیم تاریخی ملک سلمان تقسیم خواهد شد. همانطور که گفتم عربستان بدلیل شاخصه هایی که در اول مقاله برشمردم مرجع مذهبی رسمی همۀ مسلمانان - حتی شیعه - در بنیادگرایی یا تساهل است و در کمتر از یکی دو سال پیش رو خواهیم دید که چه تأثیرات عمیق و مبارکی هم در عربستان و هم در همۀ کشورهای مسلمان خواهد گذاشت. و از جمله اینکه طبقات مدرن ایران را دلگرمی مبارزۀ بهتر و مستمرتر با تحجر خواهد داد و مجتهدان غیر سیاسی قم را هم متساهل تر و غیر سیاسی تر خواهد کرد و ایران را هم در چرخۀ مدرن کردن شریعت بجای شرعی کردن مدرنیته درخواهد نوردید و کار خامنه ای را بازهم مشکل تر و حکومتش را نامشروع تر خواهد کرد. زمان اگر می خواهید باید عرض کنم که این تحول نه پروژه است که زمان مشخص کوتاهی داشته باشد و نه پروسه است که زمان طولانی گذشت سالیان را لازم داشته باشد. بلکه این روند چیزی بین پروژه و پروسه است و اثراتش هم سریع و هم عمیق خواهد بود و هرچه زمان طی شود سرعتش نیز زیادتر خواهد شد. یا...هو
